The story so far

Past meets future!

De zomer van 2014

Ik doe tijdens deze vakantie iets wat ik normaliter niet veel doe. Lezen. In enkele verregende avonden in Italië lees ik enkele artikelen over oude merken, die weer tot leven zijn gekomen. Quick, Pantofolo D’Oro, Mini etc. Eenmaal terug van vakantie ga ik op Marktplaats op zoek naar dat leuke bruine bankje dat in 1 van de appartementen stond dat we gehuurd hadden. Na vele kansloze Google sessies naar bruine bankjes die ik uiteraard niet meer teruggevonden heb, ben ik inmiddels wel op iets anders gestoten……. vintage verlichting. Daarbij vallen me met name lampen op van een merk dat ik tot dusverre niet kende… ANVIA.

Oude merken die weer tot leven komen”
Oude merken die weer tot leven komen, strakke vintage lampen van ene JJM Hoogervorst, mijn eigen achtergrond in de verlichting. Er ontstaat een idee.  Een oud verlichtingsmerk merk nieuw leven inblazen. Puur mid-century design voorzien van de laatste verlichtingstechnologieën. Een tot dan toe niet bestaande combinatie. Ik check de beschikbaarheid van het merk ANVIA. Vrij!!
Het originele logo van de voormalige ANVIA procuratiehouder Jan Meulenbelt wordt opgepoetst. En in September 2014 registreer ik het merk ANVIA opnieuw. De eerste contouren voor een nieuw ANVIA beginnen vorm te krijgen. Hoe snel kan iets gaan. Een oud merk betekent ook historie.

Maar wat wist ik eigenlijk tot dan toe van ANVIA?
Ik begin een, naar later zal blijken, enorm inspirerende en indrukwekkende zoektocht naar een roemrijk Nederlands verlichtingsmerk. Via diverse vintage websites vind ik wat eerste algemene informatie. Maar heel betekenisvol is die nog niet. Elk detail dat iets te maken heeft met dit merk onderzoek ik.

De oprichting van ANVIA

Het bedrijf ANVIA is in 1933 opgericht door een Duitse ondernemer, Max Liebert. Het bedrijf voert hij met zijn vrouw Käte en zijn zoon Werner. De familie Liebert heeft ook nog een dochter, Ilse. Via een link naar een Duitse website word ik ineens flink wat wijzer.

Snel wordt duidelijk dat ANVIA zijn oorsprong eigenlijk vindt in Berlijn. In 1906 neemt de Joodse ondernemer Max Liebert in Berlijn de bronswarenfabriek van Lessmann Moset over en zet deze voort onder de naam L. Moset Nachfolger.
In deze fabriek worden armaturen geproduceerd, maar ook luxe voorwerpen van halfedelsteen. Het bedrijf floreert. Omstreeks 1930 is L. Moset Nachfolger flink gegroeid. Er zijn dan een drietal productielocaties.

Maar dan komt in januari 1933 Adolf Hitler aan de macht in Duitsland. Korte tijd later worden er in Duitsland wetten afgevaardigd die het leven van de Joodse gemeenschap steeds moeilijker maken. In Duitsland staan er ineens borden op straat, “Joden niet welkom” en “Koop niet bij Joden”.

Het wordt nog erger met de zogenaamde “Zwangsverkauf”. Joodse medeburgers worden gedwongen hun bezittingen tegen spotprijzen te verkopen. Ook Max Liebert ontkomt hier niet aan en hij moet toezien hoe 2 van zijn 3 fabrieken “afgenomen” worden. Hij krijgt echter toestemming om 1 fabriek te verplaatsen.

Op advies van zijn zoon Werner Liebert wordt die 3e fabriek naar Nederland verplaatst in het najaar van 1933. Machines en kantoorinventaris gaan per trein naar Almelo. De keuze valt op Almelo omdat daar een afnemer van Liebert’s producten woont, ene Meneer de Leeuwe. Hij regelt in het begin de huisvesting.

Snel na aankomst wordt er begonnen om de vanuit Berlijn verscheepte fabriek opnieuw op te bouwen. Onder de naam Algemeene Nederlandsche Verlichtingsindustrie Almelo (ANVIA) wordt het nieuwe bedrijf geregistreerd.

Op 20 maart 1934 wordt ANVIA officieel ingeschreven in het Handelregister van Hengelo. Op 19 maart 1934 koopt Fritz Kaufmann, de verloofde van Max’ dochter Ilse, zich voor 10.000 Reichsmark in.

De tweede wereldoorlog

Max, Käte en Werner Liebert zijn samen met “schoonzoon” Fritz Kaufmann klaar om in een nieuw land met een nieuw bedrijf een nieuwe toekomst te beginnen. En dat gaat lang goed.  Veel details van die periode vind ik niet terug. Wel krijg ik later foto’s in handen die erop duiden dat ANVIA zich sterk ontwikkelde. Een groeiend aantal personeelsleden, personeelsuitjes naar Schiphol etc zijn het bewijs hiervoor.

In 1939 breekt de 2e Wereldoorlog uit. In mei 1940 valt Duitsland Nederland binnen. Een uiterst onzekere periode begint. De beperkingen die de Liebert’s deed besluiten om in 1933 Berlijn te ontvluchten worden ook in Nederland ingevoerd. En in maart 1942 wordt de familie Liebert en Fritz Kaufmann gedwongen om ANVIA af te staan. Het bedrijf komt onder een Duitse bewindvoerder. Werner mag nog een tijdje blijven werken. Op basis van almaar verscherpte Jodenvervolging moet ook Werner Liebert uiteindelijk ANVIA verlaten. In de tussentijd brengt Werner zijn inmiddels ernstig verzwakte ouders Max en Käte onder in het Katholieke Ziekenhuis van Almelo. In de hoop dat ze hier veilig zijn duikt hij zelf onder.

Op 9 April worden Max en Käte echter opgepakt en overgebracht naar Kamp Westerbork. Na enkele weken worden ze gedeporteerd naar het “Vernichtungslager” Sobibor. 3 dagen later op 21 Mei 1943 worden ze gedood. Enkele maanden later wordt ook Werner Liebert opgepakt en naar Westerbork overgebracht. Ook hij overleeft het niet. Plaats van overlijden, Auschwitz. 13 september 1943.

Ben er stil van.

In dezelfde informatiestroom vind ik terug dat er gedenkstenen liggen voor de omgekomen Liebert’s, in de straat waar de Liebert’s vroeger woonden, de Manfred-von-Richthofen Strasse in Berlijn. Volgens de eerste informatie zet Ilse Kaufmann-Liebert de fabriek na de oorlog verder. Daar zoek ik op verder.

Na enkele dagen Googlen stuit ik op een bericht waarin informatie gegeven wordt over het gezin Max Liebert. Er staat een e-mail adres bij. In het mailadres komt de naam “Kaufmann” voor. Zou het “familie van” zijn?

Ik besluit het erop te wagen en stuur een mail met daarin mijn initiële plannen met ANVIA.

De herstart van ANVIA na de oorlog

Zoals gezegd, Ilse & Fritz Kaufmann overleven de oorlog wel, door onderduik bij de familie Norder in Vriezeveensewijk. Ik vind terug dat enige tijd na de bevrijding op verzoek van de arbeiders gewerkt wordt aan de herstart van ANVIA. Fritz & Ilse Kaufmann bouwen na de oorlog de fabriek weer op. Een uitdagende tijd. Grondstoffen waren immers zeer schaars. Fritz Kaufmann reist elke maand naar Amsterdam om te horen hoeveel staal hij toegewezen krijgt voor de productie.

Niet alleen de fabriek groeit langzaam maar zeker. Ook het gezin Kaufmann. Ilse en Fritz Kaufmann hebben in 1952 drie kinderen.

Fritz Kaufmann overlijdt in 1952. Ilse Kaufmann-Liebert staat er vanaf dat moment helemaal alleen voor. Een periode van externe directeuren breekt aan.

Drie dagen nadat ik het erop gewaagd had om een e-mail te sturen naar het “Kaufmann”mailadres krijg ik op 28 augustus 2014 een bericht. De dochter van Ilse Kaufmann-Liebert stuurt me een enthousiast bericht. Ik stel voor om haar op de hoogte te houden. Dat doe ik en niet veel later krijg ik ook informatie van de zonen van Ilse en Fritz Kaufmann.

Het wordt me duidelijk dat er juist in de periode begin jaren ’50 een nauwe samenwerking ontstaat met een industrieel ontwerper uit Haarlem. Ene J.J.M. Hoogervorst uit Haarlem. Ilse Kaufmann-Liebert en J.J.M. Hoogervorst ontmoetten elkaar op de Jaarbeurs in Utrecht.

Het hoogtepunt van ANVIA ligt dan ook in de jaren ’50 en ’60. De fabriek in Almelo krijgt internationale allure. J.J.M. (Jan) Hoogervorst ontwerpt voor ANVIA in die jaren de z.g. jaarcollecties.

Jan Hoogervorst

Naast het ontwerpen van lampen voor ANVIA nam Jan Hoogervorst met zijn eigen bedrijf ook projecten aan. De 2 meest aansprekende waren Schiphol en het Luxortheater. ANVIA deed naast productie zelf ook veel installatie werk: Jaarbeurs Utrecht, ANWB Den Haag en ook op de schepen van de Holland Amerika Lijn zoals de Statendam en de ss. Rotterdam werden van ANVIA verlichting voorzien.

De lampen worden in die tijd onder andere bij de Bijenkorf verkocht. Maar ook veel verlichting van ziekenhuizen en kantoren is van de combinatie ANVIA en Hoogervorst.

Jan Hoogervorst kan gezien worden als 1 van de grootste mid-century ontwerpers van Nederland. Een ambachtsman met een uitmuntend gevoel voor verhoudingen, maar ook sterk calvinistisch, geen krul te bekennen, functioneel, design in de puurste vorm.

 

Met de hele voorgeschiedenis van hierboven was het voor mij wel duidelijk dat er eigenlijk maar 1 productielocatie mogelijk zou zijn. Almelo of omgeving.

Niet veel later beland ik bij een fabrikant onder de rook van Almelo. Zoals de toenmalige ontwerper Hoogervorst, ook hier handwerkers pur sang. Alsof het zo moest zijn blijkt men hier zeer bekend met het ANVIA van de 70’er jaren. Een gedeelte waarover ik nog niet zoveel wist. Er blijkt zelfs nauw contact met de nazaten van externe directeur die in 1970 de fabriek van de familie Kaufmann overnam. Deze fabrikant bezorgt me zelfs productdocumentatie en de persoonlijke catalogus van de directeur (met naam sticker). Tevens leer ik hier dat ANVIA midden jaren 80 aan een lamellenfabriek is verkocht waar het merk uiteindelijk ter ziele ging.

Past meets Future!

Eind Oktober 2014 spreek ik af de familie Kaufmann te gaan ontmoeten en hen verder bij te praten over mijn plannen. Het werd een zeer bijzonder ontmoeting. Ik krijg originele foto’s te zien uit de jaren ’30. Daarop het voltallige ANVIA personeel, oprichtingsaktes uit 1934 etc etc. Hoe bijzonder dat er dat na al die tijd nog is!

Men vertelt dat ANVIA in de ’50-er en ’60-er jaren niet alleen een productielocatie voor lampen was maar ook een sterke sociale functie voor Almelo en omgeving had. Zo was er bijvoorbeeld lange tijd plaats voor een aantal voetballers van Heracles Almelo. ‘s-Ochtends konden ze werken bij ANVIA om zodoende na gedane arbeid (en verdiend loon) ‘s-middags te trainen.

Tijdens die ontmoeting kom ik erachter dat naast Philips in Eindhoven en Hala in Zeist, ANVIA tot de grootste Nederlandse lampenfabrieken in de zestiger en zeventiger jaren moet hebben behoord. Ik leer tevens waarom in 1969 Ilse Kaufmann-Liebert na veel wikken en wegen uiteindelijk afstand doet van ANVIA. Het bedrijf komt dan in 1970 in handen van de toenmalige externe directeur, meneer Veen.

Het lijkt erop dat Jan Hoogervorst vanaf die periode niet meer als ontwerper werkzaam is bij ANVIA. Niemand kan mij dat vertellen.

Begin jaren ’80 wordt ANVIA verkocht aan een lamellenfabriek in Rijssen die haar activiteiten wilde uitbreiden. Helaas bleek dat geen success en niet lang daarna houdt ANVIA als bedrijf op te bestaan.

Tot nu toe is het een bizarre maar uiterst bijzondere tocht.

Toch ontbreekt er nog 1 puzzelstuk. Meer informatie over de misschien wel belangrijkste man voor ANVIA, de ontwerper J.J.M. Hoogervorst. Maandenlang heb ik gezocht, maar tot dan niets kunnen vinden. Een ultieme poging levert uiteindelijk resultaat op. Ik heb contact weten te leggen met een zoon van Jan Hoogervorst. Ook hier krijg ik bijzondere informatie. Daarmee sluit zich het net rondom de historische informatie over ANVIA.

In November 2014 selecteer ik de eerste modellen en bestel materialen voor een nu al historische productieserie.

Na meer dan 30 jaar wordt ANVIA vanaf begin 2015 weer actief op de internationale verlichtingsmarkt.

Modellen met een knipoog naar de mid-century modellen van Hoogervorst, voorzien van de best mogelijke verlichtingstechnologie van dit moment.

Past meets future!!
Michel Klein
Oprichter, ANVIA BV

Shop hier onze retro lampen

No products in the cart.